De Engelsen wisten niet wat ze zagen, die 11de mei 1068. Een volslagen onbekende vrouw uit Brugge werd in Westminster ­Abbey gekroond tot koningin. Niet gelijktijdig met haar man, die twee jaar eerder al een kroon had gekregen. Deze vrouw had recht op haar eigen ceremonie, wat volstrekt ongezien was. Bovendien moest deze nobele dame uit Vlaanderen niet op de grond gaan zitten, aan de voeten van haar man, zoals dat gebruikelijk was voor de 'koningin-gemalin'. Ze zat naast de koning, op gelijke hoogte, en moest aangesproken worden met 'Regina'. Tijdens de ceremonie werd bevestigd dat ze “de koninklijke macht deelde met haar echtgenoot” en “door God gekozen was”. Nooit eerder in de geschiedenis van Engeland werd de macht van een koningin zo formeel bevestigd.

Mathilde van Vlaanderen was dan ook niet de eerste de beste. Haar stamboom overtrof die van haar echtgenoot: het was hij die omhoog trouwde, niet zij. Mathilde was de dochter van graaf Boudewijn V van Vlaanderen en Adèle, dochter van de koning van Frankrijk. Voor wie dat niet indrukwekkend genoeg vindt: haar stamboom gaat terug tot Karel de Grote, keizer van het Heilige Roomse Rijk, én Alfred de Grote, koning van de Angelsaksen. Precies die status gaf haar man de mogelijkheid om zijn aanspraak op de Engelse troon te rechtvaardigen. Die man van Mathilde was Willem I, beter bekend als Willem de Veroveraar. Hij werd ook wel smalend Willem de Bastaard genoemd: hij was het onwettige kind uit een relatie van de hertog van Normandië en een vrouw van lage afkomst, die zijn hertogdom alleen maar erfde omdat zijn vader geen andere zonen had. Zonder Mathilde was Willem er nooit in geslaagd Engeland te veroveren en tegelijk zijn hertogdom Normandië te behouden.

Dat de naam Mathilde van Vlaanderen geen bel doet rinkelen, is de schuld van die vermaledijde geschiedschrijvers: dat waren meestal mannen en die schreven niet over vrouwen. We spreken ook over de periode 1031-1083; toen vond men het niet zo belangrijk om dingen op papier te zetten. Jammer, vinden historica Marijke Verbeke en journalist Fernand Dacquin. Zij doken in het leven van de vrouw die zich de stammoeder van het Britse koningshuis mag noemen. Want dat lees je goed: Mathilde is de oermoeder van de huidige koning Charles III.

Oude continent

Dat Mathilde de eerste gekroonde koningin van Engeland werd, heeft ze volgens Marijke Verbeke aan haar man Willem te danken: “Hij had haar nodig om zijn geloofwaardigheid op te krikken. Dat was nodig, want zelfs in zijn eigen hertogdom Normandië werd achter zijn rug een beetje smalend gedaan over zijn afkomst. Mathilde belichaamde het oude continent door haar link met Karel de Grote en de koning van Frankrijk. Tegelijk had ze een band met Engeland. Mathilde was zich bewust van haar status, ze gedroeg zich gelijkwaardig aan de koning. Ze straalde autoriteit uit. Dat had ze geleerd van haar moeder Adèle, dochter van de Franse koning.”

Aan het huwelijk van Mathilde en Willem gaat geen sprookjesachtige ontmoeting vooraf. Het huwelijk was gearrangeerd, op en top. Mathilde zou ook niet onder de indruk zijn geweest van die Willem. “Ik word nog liever een gesluierde non dan dat ik me aan een bastaard geef”, zou ze getierd hebben. Zou, want de weinige geschiedschrijving rond Mathilde moeten we met een zak zout nemen: als historici zich in die tijd al over vrouwen bogen, was het vaak om hen in een kwaad daglicht te stellen.

Zo gaat het verhaal dat Willem de afwijzing van Mathilde niet zomaar over zich heen liet gaan: hij gaf zijn paard de sporen richting Brugge, duwde zijn weerbarstige bruid-in-spe in de modder, bewerkte haar met zijn vuisten en scheurde terug naar huis. Vanuit haar bed zou de gewonde Mathilde hebben gezegd dat ze nu besefte dat Willem haar liefhad en “geen enkele andere man zich met hem kan meten”. Dat was de redenering in die tijd: als je maar hard genoeg slaat, komt de liefde vanzelf. Historica Marijke Verbeke doet het verhaal uit de Kroniek van Tours dan ook af als een broodje aap.

Adel trouwt adel

Mathilde heeft haar man dus niet mogen kiezen. Maar ze gaf toch haar jawoord, omdat ze nu eenmaal geen keuze had. Opmerkelijk: paus Leo IX was ertegen. Omdat Willem en Mathilde bloedverwanten zijn, was het argument. Marijke Verbeke relativeert dat: “Ze waren verwant, in de vijfde graad. In adellijke termen valt dat mee, want de adel trouwt alleen binnen de adel. De Kerk greep die verwantschap aan om de machtsverhoudingen in Europa in toom te houden.”

Ondanks het veto van de paus trouwden Mathilde en Willem toch; paus Nicolaas II zou dat tien jaar later rechtbreien in ruil voor de bouw van twee abdijen en vier hospitalen. Om de status van die zes gebouwen te verhogen, stouwde Mathilde ze vol met relikwieën. Die waren echt wel de omweg waard: in de abdij La Sainte-Trinité lagen een splinter uit de kribbe van Jezus én een stukje van het kruis waaraan hij stierf.

Ook het huwelijk tussen Mathilde en Willem was uit het goede hout gesneden. Mogelijk omdat Willem zelf een bastaard was, zegt Verbeke: “Hij leed daaronder en was niet zo happig om overal bastaardkinderen op de wereld te zetten, zoals in die tijd de gewoonte was. Een van de zonen van Willem had maar liefst 25 bastaardkinderen.”

Zelf zette Mathilde negen kinderen op de wereld. Negen gezonde kinderen, in die tijd een prestatie van formaat. Er gaat een gerucht dat ze zelf niet altijd even trouw was. In haar jeugd zou Mathilde als een blok zijn gevallen voor Brihtrik, een Engelse krijgsman met lichte huidskleur en blonde manen. Toen hij haar afwees, zou ze hem twintig jaar na hun eerste ontmoeting uit zijn huis hebben laten sleuren om hem voor de rest van zijn dagen achter tralies te stoppen. Onzeker of dat klopt, zegt Verbeke: “Ik kan me moeilijk voorstellen dat Mathilde met haar opvoeding op zo'n jonge leeftijd initiatief zou genomen hebben tegenover een vreemde man.”

Bewaakster van het fort

Als koningin deed Mathilde trouwens meer dan de troonopvolging verzekeren. Terwijl Willem in Engeland lustig hoofden aan het inhakken was - bij de opstanden tegen hem lieten zo'n 300.000 mensen het leven - bewaakte Mathilde als regent het fort in Normandië. Dat deed ze met politiek inzicht en diplomatie als het kon, met harde hand als het moest. Uit documenten weten we dat ze ook acht keer de oversteek naar Engeland maakte, waar ze op belangrijke momenten aan de zijde van haar man stond. Mathilde liet ook Vlaanderen niet vallen. Toen haar broer, graaf Boudewijn VI, onverwacht overleed, vond ­Mathildes jongste broer ­Robrecht de Fries dat hij graaf moest worden en bestreed hij het regentschap van Boudewijns weduwe Richildis. Mathilde kon dat onrecht van haar broer moeilijk verteren en klopte bij haar man én haar moeder aan om soldaten te sturen.

In de top tien der bekendste Belgen zal Mathilde van Vlaanderen wellicht nooit belanden. Al is er wel hoop: ze is dit jaar nog op BBC One te zien in King and conqueror , een tv-serie met de Deense knapperd Nikolaj Coster-Waldau in de rol van Willem de Veroveraar. Mathilde wordt vertolkt door de relatief onbekende Franse actrice Clémence Poésy (42). Naar een gelijkenis met de originele Mathilde hoeft u niet te zoeken: er bestaat geen enkele afbeelding van haar die niet met de natte vinger is gemaakt. Wie het graf van Mathilde wil bezoeken: ze ligt begraven in de Abdij aux Dames in Caen. Die stad in Normandië viert dit jaar haar duizendjarig bestaan, met veel aandacht voor Willem de Veroveraar én onze meest ondergewaardeerde koningin.